Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΜΟΥΣΙΚΗ ΤΩΝ ΑΝΘΕΛΛΗΝΩΝ ΧΡΙΣΤΙΑΝΩΝ

Ο Δαυίδ με τη λύρα του σε ένα Ορφικό ελληνικό τοπίο. Μια καθαρά ελληνικής τεχνοτροπίας εικόνα.

 Η μουσική αποτελεί μια από τις βασικές καλλιτεχνικές εκφράσεις του ανθρώπου κι έχει συνδεθεί από την αρχαιότητα με την θρησκεία. Στην Ελλάδα ο Απόλλωνας ήταν ο θεός της μουσικής και η λύρα ήταν το αγαπημένο του όργανο.  Ο αυλός και τα τύμπανα είναι τα μουσικά όργανα του Διονύσου και η σύριγγα του Πάνα. Οι Πυθαγόριοι χρησιμοποιούσαν την μουσική για να εκφράσουν την αρμονία της φύσεως και πίστευαν ότι οι αριθμοί περιέγραφαν  αυτή την αρμονία και πως οι πλανήτες καθώς περιστρέφονται ακούγονται σαν μουσική η οποία δεν γίνεται αντιληπτή από το ανθρώπινο αυτί. 

 Λείψανα του Ελληνικού Χριστιανισμού είναι οι μορφές των φιλοσόφων που πεισματικά παραμένουν σε διάφορες εκκλησίες αλλά και σκηνές όπως αυτή εδώ που εικονίζεται ο Έλληνας Ορφέας με την λύρα του. Οι Έλληνες "χριστιανοί" είχαν ενσωματώσει στις ελληνικές παραδόσεις την μορφή του Χριστού. Σήμερα που ο ανθελληνισμός έχει κυριαρχήσει αυτές οι εικόνες φαντάζουν σαν ξεχασμένα κομμάτια ενός αγνώστου παρελθόντος. 

 Οι Έλληνες χρησιμοποίησαν την μουσική σε ύμνους στους ναούς και στις εορτές αλλά και στο θέατρο. Αρχικά οι ραψωδοί ήταν οι τραγουδιστές των επών και οι ποιητές ύμνησαν τους θεούς, όπως έκανε ο Ορφέας με την άρπα του. Οι τεχνίτες του Διονύσου ήταν εκείνοι που έφεραν στην πόλη τον διθύραμβο και το θέατρο. Γι αυτό η αρχαία ελληνική μουσική αναπτύχθηκε μέσα από το θέατρο.

 Στους Εβραίους ο Δαυίδ, ο οποίος έζησε αρκετά ανάμεσα στους Φιλισταίους, έγινε ο βασιλιάς των Ιουδαίων, σταματώντας έτσι την κυριαρχία των προφητών. Ο Δαυίδ ήταν καλός μουσικός. Ο πρώτος βασιλιάς που ο Σαμουήλ διόρισε ήταν ο Σαούλ, (ίσως το όνομα να μην είναι μια απλή σύμπτωση), ο οποίος εξέπεσε από την προστασία του Γιαχβέ. Ο θεός του έστειλε ένα δαιμόνιο να τον πειράζει. Τότε ο Σαούλ προσέλαβε τον Δαυίδ να τον ηρεμεί με την μουσική του. Ο Δαυίδ τελικά έγινε ο βασιλιάς του Ισραήλ. Ο Δαυίδ έγραψε τους ψαλμούς τους οποίους τραγουδούσε με μουσική. Σήμερα το βιβλίο των ψαλμών οι χριστιανοί το ονομάζουν ψαλτήρι. Το ψαλτήρι είναι όμως ένα μουσικό όργανο. Στους ψαλμούς βέβαια διαβάζουμε «146. 7. Ψάλατε τω Θεώ ημών εν κιθάρα.» Ο ψαλμός 150 γράφει, «Αινείτε δηλαδή υμνείτε τον θεό με σάλπιγγες, με τύμπανα και χορούς, με χορδές και όργανα, με εύηχα κύμβαλα, με κύμβαλα αλαλαγμού. Πάσα πνοή ας υμνεί τον Κύριο.»

Εδω στο βιβλίο των Ψαλμών εικονίζετε ο Δαυίδ με την άρπα του. Οι Ορθόδοξοι χριστιανοί όμως  στον ζήλο τους εναντίον κάθε μορφής τέχνης, επειδή και μόνο είχε την μυρωδιά του ελληνισμού, του άρπαξαν την άρπα και  από μουσικό τον μετέτρεψαν σε αναγνώστη.

 Ωστόσο οι Χριστιανοί και συγκεκριμένα οι Ορθόδοξοι δεν έχουν όργανα στην εκκλησία. Όπως έχω αναφέρει και αλλού, η Ορθοδοξία είναι βασικοί φορείς του ανθελληνισμού γιατί είναι εκείνοι που θέλουν οι Έλληνες να λέγονται Ρωμιοί. Οι Αρμένιοι χρησιμοποιούν το όργανο, όπως και οι Καθολικοί και οι Προτεστάντες. Οι ανατολικοί έδειξαν υπερβολικό ανθελληνικό ζήλο και κατήργησαν τα όργανα από τους ναούς γιατί τους θύμιζαν τους Έλληνες και το θέατρο.  Ενώ η αρχαία χριστιανική εκκλησία είχε όργανα και ελληνική μουσική, οι Ορθόδοξοι δεν κράτησαν ούτε την άρπα του Δαυίδ, παρόλο που τον εικονίζουν όλα τα ψαλτήρια και τον θεωρούν ως αντικαταστάτη του Ορφέα.  Είναι ένας αντικαταστάτης χωρίς μουσικό όργανο. Είναι ευνουχισμένος δηλαδή όπως είναι οι ανατολικοί χριστιανοί, εξαιτίας του μίσους απέναντι στην ζωή και τον ελληνισμό. Δεν έπαυσε λοιπόν η λύρα του Ορφέα, όπως με στόμφο γράφουν οι χριστιανοί, έπαυσε η λύρα εντελώς και ο κόσμος βυθίστηκε στην σιωπή για να ακουστεί η ανάσα εκείνων που περιμένουν με αγωνία την Δευτέρα παρουσία, η οποία θα καταστρέψει εντελώς ένα ελληνικό κόσμο.

Κάθε ψαλτήρι έχει συνήθως αυτούς τους στίχους στις πρώτες σελίδες. Σίγασε Ορφέα. Ρίξε την λύρα Ερμή. Και ο τρίποδας των Δελφών ας βυθιστεί στη λήθη. Τα κρυφά μυστήρια του θεού  θα τα τραγουδήσει ο Δαυίδ. Τελικά όμως σίγασε η λύρα εντελώς. Ούτε ο Δαβίδ δεν έχει λύρα τώρα πιά.

 Ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος, επειδή η εκκλησιαστική αυτή μουσική είχε βάση το θέατρο, κατακεραύνωνε με τους λόγους του το θέατρο κι εξόρκιζε τους χριστιανούς να απέχουν από αυτό το διαβολικό στοιχείο.

 Το κύριο εκκλησιαστικό όργανο ή ύδραυλις.  Ο Κωνσταντίνος ο Ε’ το 757 έδωσε στους δυτικούς του βασιλιά Πιπίνου το όργανον το οποίο μέχρι σήμερα χρησιμοποιείται στις εκκλησίες της δύσεως. Το μουσικό αυτό όργανο είχε τελειοποιηθεί βέβαια στην Αλεξάνδρεια και το χρησιμοποιούσαν στο θέατρο και τον Ιππόδρομο. Οι Βυζαντινοί αργότερα όταν οι Ορθόδοξοι κυριάρχησαν επί των εικονομάχων απαγόρευσαν την μουσική από την εκκλησία και εξεδίωξαν τα μουσικά όργανα. Με αυτό τον τρόπο νίκησαν τον ελληνισμό οι Ορθόδοξοι, κρατώντας γι αυτούς μονάχα τους εξορκισμούς, τις κατάρες και τα αναθέματα εναντίον της γνώσεως των Ελλήνων, εναντίον των φιλοσόφων και των αιρετικών.

Διαβάστε εδώ πως οι δυτικοί πήραν απο τους βυζαντινους την ύδραυλη. Φυσικά από τους Βυζαντινους πήραν και την μουσική.  Η ευρωπαϊκή αναγέννηση όντως στηρίχθηκε σε γνώση που πήραν οι δυτικοί από τους Βυζαντινούς. Οι ελληνιστές χριστιανοί έφυγαν στην δύση καταδιωκόμενοι, όπως ο Βαρλαάμ, εφόσον η ανθελληνική Ορθόδοξη εκκλησία επέλεξε το τούρκικο φέσι και δε λέει να το βγάλει με τίποτα. 

 Η σημερινή εκκλησιαστική μουσική, την οποία με έπαρση αποκαλούν βυζαντινή, είναι ότι έχει απομείνει από την αρχαία χριστιανική μουσική η οποία ήταν ξεκάθαρα ελληνική. Το αρχαιότερο κομμάτι χριστιανικής μουσικής που έχει βρεθεί, είναι ο πάπυρος της Οξυρύγχου, όπου ένας ύμνος στην Αγία Τριάδα αποδίδεται με ελληνικούς μουσικούς χαρακτήρες. Ο ίδιος ο ύμνος βέβαια είναι γραμμένος σε μια λόγια ελληνική γλώσσα. Από τότε όμως η μουσική της εκκλησίας πέρασε πολλές περιπέτειες μέχρι να φτάσει σε μας.

 Το νέο σύστημα της σημερινής Βυζαντινής  μουσικής θεμελιώθηκε θεωρητικά από τον αρχιμανδρίτη Χρύσανθο, μετέπειτα μητροπολίτη Δυρραχίου και Προύσης.  Στο θεωρητικό τομέα μας παραδίδει ο Χρύσανθος το «Μέγα Θεωρητικόν» του, που τυπώνεται στην Τεργέστη στα 1832. Με το έργο αυτό θεμελιώνει θεωρητικά το νέο σύστημα, το συνδέει με το παλαιότερο, αναφέρεται στα του ρυθμού και της μελωδίας, διακρίνει τρία γένη (διατονικό, χρωματικό, εναρμόνιο) στα οποία ταξινομούνται οι οκτώ ήχοι, δημιουργεί «κλίμακα» με φθόγγους που ονομάζονται ΠΑ, ΒΟΥ, ΓΑ, ΔΙ, ΚΕ, ΖΩ, ΝΗ από τα πρώτα γράμματα του αλφαβήτου.

  Οι ήχοι της βυζαντινής μουσικής διακρίνονται σε τέσσερεις κυρίους (πρώτος, δεύτερος, τρίτος, τέταρτος) και τέσσερεις πλαγίους (πλάγιος του Α’, του Β’, του Γ’ ή βαρύς και πλάγιος του Δ’).   Οι ήχοι της εκκλησιαστικής μουσικής ανταποκρίνονται, όπως λένε οι ίδιοι οι βυζαντινοί μουσικογράφοι, προς τους εξής τόνους της παλαιάς ελληνικής μουσικής, υπερμιξολύδιον, μιξολύδιον, λύδιον, φρύγιον, δώριον, υπολύδιον, υποφρύγιον, υποδώριον.

 Η αρχαία βυζαντινή ορολογία των οκτώ ήχων ήταν όμως διαφορετική. Οι βυζαντινοί έγραφαν, ανανές για τον πρώτο, νεανές για τον β’, νανά για τον γ’, αγια για τον δ’, αανές για τον πλ. του γ’, νεχέανες για τον πλ. του β, ανέανες για τον πλ. του α’, νεάγιε για τον πλ. του α’. Τους πολυσύλλαβους αυτούς φθόγγους τους χρησιμοποιούμε σήμερα σαν απηχήματα, μικρές δηλαδή φράσεις στην αρχή των μελωδημάτων με τα βασικά χαρακτηριστικά των ήχων.

Γεγονός είναι ότι όλη η μουσική των χριστιανών σε ανατολή και δύση κατέληξε να είναι η παλαιά ελληνική μουσική. Στην δύση την μετέφεραν οι Γότθοι και γι αυτό οι μουσικοί χαρακτήρες ονομαζόταν  Γοτθικά νεύματα. Τα ονόματα αυτών των χαρακτήρων ήταν ακατανόητα στους λατίνους αλλά και στους βυζαντινούς που τα χρησιμοποιούσαν, εφόσον προέρχονται κατευθείαν από το αρχαίο Διονυσιακό θέατρο.

 Οι Γότθοι ερχόταν στο Βυζάντιο και ρωτούσαν τους καλόγερους το νόημα αυτών των φράσεων, ανανέ, αγιά, νεανέ, αλλά οι ορθόδοξοι δεν γνώριζαν να απαντήσουν. Ο Κωνσταντίνος Σάθας αποδεικνύει ότι αυτά είναι λέξεις από την Διονυσιακή μουσική. Ανα σημαίνει βασιλιάς, και άγια σημαίνει άγιος. Χρησιμοποιούσαν και την λέξη Ναι,όπως κάνουν μέχρι σήμερα στα άσματα και συνέχιζαν.. Ναι  Άγιε, Βασιλιά. Οι Έλληνες συνέχισαν να αποκαλούν τον Χριστό άναξ και την Παναγία ανασσα όπως έκαναν για τον Διόνυσο.

 Οι παλιές ευχές που ήταν άσματα περιείχαν αυτές τις εκφράσεις, Ναι, Κύριε, Ανες Κύριε..  Σε νομίσματα του αυτοκράτορα Ηρακλείου έχουν αναγραφεί αυτές οι λέξεις  ΑΝΑΝΕΟ ΕΑΕΣ και  ΑΝΑΝΕΟΕ και ΑΝΑΝΕΟΣ.   Οι λέξεις αυτές έχασαν την σημασία τους όταν οι μουσικοί εκχριστιανίσθηκαν. Ο Πορφυρογένητος μάλιστα θεωρεί ότι το ΑΝΑ προέρχεται από το εβραϊκό Ωσανά. Ο Σάθας επισημαίνει ότι την εποχή εκείνη ήταν συνηθισμένο οι ελληνικές έννοιες που δεν άρεσαν στους χριστιανούς να αποδίδονται σε Εβραίους, όπως ακόμα και ο Κλήμεντας Αλεξανδρείας αποδίδει το Ευοί των Διονυσιακών ύμνων στην πρωτόπλαστη Εύα και τον όφι που την εξαπάτησε.

 Από τους οκτώ ήχους της αρχαίας ελληνικής μουσικής και μάλιστα από την μουσική του Διονύσου πήραν οι χριστιανοί την μουσική κι  έφτιαξαν την Οκτώηχο.  Αυτή είναι η λατινιστί ευρωπαϊκή οκτάβα την οποία παρέλαβαν οι δυτικοί, όπως παρέλαβαν και την αρχαία ελληνική παράδοση και επιστήμη. Οι Βυζαντινοί όμως της ανατολικής ορθόδοξης εκκλησίας μυθολογούν θεωρώντας ότι ο Ιωάννης Δαμασκηνός ανακάλυψε τις μουσικές νότες, όπως ο Ιωσήφ ανακάλυψε την ονειρομαντεία, ο Αβραάμ τον θεό, και ο Ιουβάλ την ασκομαντούρα. Αποστρεφόμενοι κάθε τι ελληνικό ως διαβολικό οι Ορθόδοξοι της ανατολής εξεδίωξαν την φιλοσοφία, την οποία παρέλαβαν οι μουσουλμάνοι και κάθε επιστήμη τις οποίες παρέδωσαν στους δυτικούς.

 Στην Αλεξάνδρεια έζησαν οι ελληνιστές Ιουδαίοι που μιλούσαν μονάχα την ελληνική γλώσσα και την χρησιμοποιούσαν στην συναγωγή. Την εποχή του Πτολεμαίου μετέφρασαν την παλαιά διαθήκη στα ελληνικά. Η αρχαία ελληνική μετάφραση είναι γνωστή ως μετάφραση των εβδομήκοντα. Σε αυτή την μετάφραση στηρίζεται όλη η αρχαία χριστιανική παράδοση των ευαγγελίων και των πατέρων.

 Φαίνεται όμως ότι οι Ιουδαίοι αυτοί μετέγραψαν στην ελληνική και την μουσική τους, εφόσον υπάρχει η παράδοση ότι επί Πτολεμαίου γράφτηκε και βιβλίο μουσικό. Κάποια παράδοση αποδίδει μάλιστα αυτό το βιβλίο στον Πτολεμαίο τον μουσικό ! Αν αυτή η μουσική ήταν ελληνική δεν μπορούμε να γνωρίζουμε, σίγουρα όμως ήταν επηρεασμένη από την ελληνική μουσική. Ο Κλήμεντας Αλεξανδρείας αναφέρει ότι η μουσική αυτή των πρώτων Ιουδαίων της Αιγύπτου δεν ήταν ελληνική, αλλά Λευιτική.  Ποτέ όμως δεν μας πληροφόρησαν σωστά οι χριστιανοί πατέρες οι οποίοι θεωρούσαν τα πάντα εβραϊκά.

 Η εκκλησιαστική παράδοση που αναφέρει και την μουσική βίβλο του Πτολεμαίου, αναφέρει ως εφευρέτη της εκκλησιαστικής μουσικής, της Οκτώηχου τον Ιωάννη τον Δαμασκηνό.

Πάντα ματαιότης τα ανθρώπινα, λέει ένα άσμα που αποδίδεται στον Ιωάννη τον Δαμασκηνό. Η παράδοση μας πληροφορεί ότι ο Δαμασκηνός έγραψε την Οκτώηχο, ξεκινώντας με αυτό το τροπάριο.  Τον παρακάλεσε κάποτε ένας φίλος του να γράψει άσμα για ένα νεκρό. Όταν ο ηγούμενος της μονής άκουσε το άσμα του Δαμασκηνού δεν χάρηκε καθόλου, αλλά τον τιμώρησε να καθαρίσει τις τουαλέτες του μοναστηριού. Τότε όμως είδε σε όραμα την Παναγία η οποία του είπε ότι ο Ιωάννης ο Δαμασκηνός θα γράψει νέα μουσική που θα αντικαταστήσει του Ορφέα τα ανόητα μελωδήματα.

Ο Ιωάννης ο Δαμασκηνός ήταν Αραβας και το όνομα του ήταν Μενσούρ. Θεωρείται ο συγγραφέας της Ωκτωηχου. Ωστόσο το βιβλίο αυτό είναι πολύ αρχαιότερο του, ενώ ο Δαμασκηνός έγραψε κυρίως φιλοσοφικά έργα με ένα αριστοτελίζων τρόπο.

 Αυτή όμως η υπόθεση είναι εντελώς εσφαλμένη γιατί δεν υπάρχει καμία ιστορική αναφορά. Aντίθετα για την Οκτώηχο έχουμε μαρτυρίες πως είναι αρχαιότερη του Δαμασκηνού. Η Οκτώηχος αναφέρεται ακόμα και από τον μοναστικό κώδικα του μοναστηριού του Σαβά, ο οποίος είναι πολύ αρχαιότερος από τον Δαμασκηνό. Ακόμα ο Ιωάννης ο Δαμασκηνός ήταν θεολόγος, άνθρωπος των γραμμάτων και όχι μουσικός. Δεν υπάρχει καμία αναφορά ότι συνέγραψε μουσική.

 Τα γράμματα της εκκλησιαστικής μουσικής δεν είναι βέβαια ελληνικά αλλά προέρχονται από το αλφάβητο της δημοτικής αιγυπτιακής γραφής. Η αλεξανδρινή καταγωγή της Ορθόδοξης εκκλησιαστικής μουσικής γραφής είναι αναμφισβήτητη.  Βέβαια ο Άρειος ήταν Αλεξανδρεύς, όπως και οι Γνωστικοί ξεκίνησαν από την Αίγυπτο και τα περισσότερα κείμενα τους υπάρχουν στην Κοπτική, την δημοτική αιγυπτιακή γλώσσα. Αυτό φανερώνει ότι η μουσική της Εκκλησίας έχει καταγωγή από τους ελληνίζοντες χριστιανούς της Αιγύπτου, τους Αρειανούς και τους Γνωστικούς.

 Είναι συνηθισμένο φαινόμενο οι χριστιανοί να ψεύδονται αποδίδοντας διάφορες γνώσεις και επιστήμες σε επισκόπους και καλόγερους, ενώ όλα αυτά προέρχονται από την ελληνική φιλοσοφία και την  ελληνική θρησκεία. Αυτό ακριβώς συμβαίνει και με την εκκλησιαστική μουσική την οποία οι Ορθόδοξοι παρέλαβαν αρχικά από του  Έλληνες εθνικούς και αργότερα από τους ελληνίζοντες χριστιανούς, τους Αρειανούς και τους Γνωστικούς.

  Για να κατανοήσει κάποιος την χριστιανική αυτή ιστορία πρέπει να γνωρίζει ότι οι Ορθόδοξοι χριστιανοί προέρχονται από τους Ελληνιστές Ιουδαίους, οι οποίοι παρόλο που είχαν εξελληνιστεί πλήρως και είχαν αφήσει τα έθιμα της περιτομής και της αποχής από το χοιρινό, διατηρούσαν την πίστη τους στον θεό Σαβαώ της βίβλου. Οι Γνωστικοί χριστιανοί και οι Αρειανοί  χριστιανοί αργότερα διακρίνονται από την αντίθεση τους στην βίβλο και την προσκόλληση τους στην ελληνική φιλοσοφία. Για τους αιρετικούς αυτούς ο Χριστός δεν είναι θεός αλλά μονάχα Υιός Θεού και προφήτης.

 Ο Αρειος, που μέχρι σήμερα τον αναθεματίζουν οι Ορθόδοξοι χριστιανοί είχε γράψει ένα θείο δράμα το οποίο ονομαζόταν Θάλεια, από την Απολλώνια Μούσα και αυτό τραγουδούσαν κάθε Κυριακή στην εκκλησία. Στην Αρειανή λειτουργία έπαιρναν μέρος εθνικοί υμνολόγοι και ανάφεραν μάλιστα τα ονόματα των αρχαίων ελλήνων θεών. Η μουσική αυτής της λειτουργίας ήταν  ελληνική μουσική και ο επίσκοπος των Ορθοδόξων την περιφρονεί  λέγοντας ότι αυτή η μουσική ταιριάζει μόνο σε κωμωδίες, γιατί ο Άρειος την είχε κλέψει από τον Σωτάδη, που έγραψε μουσική για θέατρο.

Ακόμα και οι άγγελοι παίζουν τρομπέτες. Οι Ορθόδοξοι τις έχουν παρατησει γιατί θεωρούν ότι έχουν πολύ ωραίες φωνές. Ωστόσο υπάρχει η παράδοση ότι ο επίσκοπος Ιεροσολύμων Ιγνάτιος είναι αυτός που έγραψε την αντιφωνική μουσική της εκκλησίας, καθώς άκουσε κάποτε λέει τους αγγέλους. Καλοκαίρι και ζέστη όπως σήμερα θα ήταν, λίγο και η νηστεία .... να πως γράφεται η μουσική.

 Παρόλο που στην πρώτη σύνοδο οι Ορθόδοξοι νίκησαν και ο Άρειος πέθανε ηττημένος, οι Αρειανοί χριστιανοί απέκτησαν αρκετή δύναμη, εξαιτίας κυρίως της μουσικής τους και του θεατρικού δράματος. Αυτό είχε σαν συνέπεια οι Ορθόδοξοι να αναμορφώσουν την μουσική τους και να εισάγουν στην εκκλησία τα λεγόμενα αντίφωνα. Παρόλο που οι πηγές ονομάζουν αυτά τα αντίφωνα ως Δαυδιτική μελωδία, και κάποια παράδοση θέλει να προέρχονται από τον επίσκοπο Ιερουσαλήμ Ιγνάτιο, μια και τα άκουσε όταν τα έψαλλαν οι άγγελοι, είναι βεβαιωμένο ότι οι Ορθόδοξοι της Συρίας τα έλαβαν από τους Γνωστικούς του Βαρδεσάνη. Όμως και ο γιος του αιρετικού Βαρδεσάνη αλλά και ο Ορθόδοξος επίσκοπος που εισήγαγε αυτά τα αντίφωνα στην εκκλησία είχαν διδαχθεί την μουσική στην Αθήνα.

Όπως ακριβώς γράφει ο Κωνσταντίνος Σάθας: «Εν τοιαύτη περιπτώση ουδόλως απίθανον ότι και οι προειρημένοι μοναχοί εισήγαγον την αυτήν μουσικήν και εν Αντιοχεία, αφού μάλιστα ο Διόδωρος απέκτησε τας ολίγας μουσικάς γνώσεις του εν τη αυτή ακριβως πόλει, ένθα και ο υιός του Βαρδησάνου είχεν εκπαιδευθή, ήτοι εν Αθήναις.»

 Οι Αλεξανδρινοί εθνικοί, όπως και οι Αρειανοί έψαλαν χειρονομούντες, δηλαδή δείχνοντας με τις κινήσεις των χεριών τις μουσικές νότες. Οι ορθόδοξοι χριστιανοί που αγνοούσαν την μουσική και τα σημεία της συνήθιζαν να διακωμωδούν τις κινήσεις αυτές των εθνικών ψαλμωδών. Οι χειρονομίες αυτές πέρασαν στην βυζαντινή και την δυτική μουσική με την λέξη νεύματα.

 Οι χριστιανοί διακωμωδούσαν όμως ότι καλύτερο δημιούργησε ο ανθρώπινος πολιτισμός. Την μουσική, την ζωγραφική, την γλυπτική, την φιλοσοφία και κάθε επιστήμη. Όταν στην Αλεξάνδρεια γκρέμιζαν τα είδωλα ένας επίσκοπος είπε να αφήσουν ένα άγαλμα για μείνει γνωστή η αθλιότητα των Ελλήνων. Σήμερα όμως τα αγάλματα των Ελλήνων θαυμάζονται στα μουσεία ενώ τα έργα των χριστιανών δεν χαίρουν παρόμοιας εκτίμησης. Νομίζω είναι καιρός οι χριστιανοί και μάλιστα οι Ορθόδοξοι, να θεραπευτούν από το άσβηστο μίσος και τον φθόνο που νιώθουν για τους Έλληνες και να τους αγαπήσουν, αν όχι ως προγόνους που τους άφησαν μια θαυμάσια κληρονομιά, τουλάχιστον ως εχθρούς με μια ανεκτίμητη προσφορά στον ανθρώπινο πολιτισμό αυτής της γης.

ΒΑΣΙΛΑΚΗΣ Φ. ΝΕΚΤΑΡΙΟΣ

ΑΝΑΓΝΩΣΜΑΤΑ

Ψαλμός 150. Αινείται τον Θεόν εν τοις αγίοις αυτού. Αινείται αυτόν εν ήχω σάλπιγγος, αινείτε αυτόν εν ψαλτηρίω και κιθάρα, αινείται αυτόν εν τυμπανω και χορώ, αινείτε αυτόν εν χορδαίς και οργάνω, αινείτε αυτόν εν κυμβάλοις ευήχοις, αινείτε αυτόν εν κυμβάλοις αλαλαγμού. Πάσα πνοή αινε΄σατω τον Κύριον. Αλληλούια.

ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΚΡΗΤΙΚΟ ΘΕΑΤΡΟ ΤΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΣΑΘΑ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΗΧΟΥΣ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ

Σγ

Αυτοι οι χαρακτήρες ή τα λεγόμενα γράμματα της εκκλησιαστικής μουσικής ημών μουσικής ουδεμία σχέσιν έχοντα ούτε προς την ελληνικήν ούτε προς γνωστήν άλλην αλφάβητον αλλά παρά μόνο προς τα σημεία της λεγόμενης δημοτικής γραφής των Αιγυπτίων, περιττόν δε να υπομνήσω ότι ο Άρειος ην Αλεξανδρινός.

 Παραδόξως ομοία παράδοσις περί της Αιγυπτιακής αρχής των μουσικών χαρακτήρων επεκράτησαν και παρ’ αυτοίς τοις βυζαντινοίς μουσικοδιδασκάλοις, ως πειθόμεθα εκ του εξής σημειώματος αντιγραφέντος υπό Χρυσάνθου εξ αγνώστου ημίν μουσικής πραγματείας «Πτολεμαίος ο βασιλεύς ευρών τους ήχους συγκεχυμένους και διακεχωρισμένους, προστάξας τους σοφούς των Εβραίων ανδρας, μετεγλώττισαν την Εβραϊκήν γραφήν εις την Ελλάδα, και συντάξαντες πάντα τα μέλη των ήχων εποίησαν εξ αυτών βιβλίον καλούμενον μουσικόν, εξ ου της  Παπαδικής η πάσα τεχνη εγνωρίσθη, ο συν τοις άλλοις πολλοίς υπό των αθέων βαρβάρων ενεπρήσθη.

 Εταίρα παλαια μουσική  βίβλος αποδιδομένη εις αυτόν τον Ιωάννη Δαμασκηνόν ομολογεί την Αιγυπτιακήν αρχήν των μουσικών τούτων χαρακτήρων θεωρούσαν ως εφευρέτην Πτολεμαίον τον μουσικόν. !!!

Ρνα

Οι οχτώ ήχοι της εκκλησιαστικής μουσικής φέρουσι τα εξης ονόματα: ήχος πρώτος, δεύτερος, τρίτος, τέταρτος, ήχος πλάγιος πρωτος, πλάγιος δεύτερος, ήχος βαρύς, και πλάγιος τέταρτος, ανταποκρινόμενοι ως λέγουσιν οι βυζαντινοί μουσικογράφοι, προς τους εξής τόνους της παλαιάς ελληνικής μουσικής, υπερμιξολύδιον, μιξολύδιον, λύδιον, φρύγιον, δώριον, υπολύδιον, υποφρύγιον, υποδώριον.

Ρνδ

Οι οκτώ ελληνικοί ήχοι, οι τούτους εξεικονίζοντες συμβολικοί χαρακτήρες και αυτά τα ονόματα αυτών ήσαν γνωστά από της Ε’ ως εικάζεται εκατοενταετηρίδος ου μόνον εν Ιταλία και Γαλία, αλλά και εν Ισπανία, Γερμανία και Αγγλία, φέροντα το διακριτικόν ελληνικό όνομα Νεύμα (Neuma) η κυριολεκτικότερον Γοτθικόν Νεύμα ένεκα του μεταχειριζόμενου ιδίως την μουσικήν ταύτην έθνους. Η Γοτθική εξακολουθεί μέχρι τέλους τακτικώς ήτοι Primus, Secundus, Tritus, Quartus, Quintus, Sextus, Septimus, Octavus.

 Ως δε οι ελληνικοί ήχοι υπεδιαιρέθησαν εις πολυαριθμα απηχήματα, ούτω και το Νεύμα υποδιαιρείται μέχρι πεντήκοντα πέντε φωνών, σημειουμένων μεν διά των αυτών αυμβόλων της βυζαντινής μουσικής, φερουσών δε προς τοις λατινικοίς και ελληνικά ονόματα, ως Eptafonus, Pentaphonus, Strophicus, Oriscus, Cephalicus, Quilisma, Climacus, Podatus, Baromenon, Trigonon, Tetradius, Ygon, Pentadicon, Ypodicuw, Atticus, Apostropha, ….. Τα παριστώντα τους Γοτθικούς τόνους συμβολικά σημεία φέρουσι τα αυτά μυστηριώδη των Βυζαντινών ονόματα, ολίγον παρηλλαγμένα, Nonanoeane, Aianeoane, Noeoaene, Neoagis. Αι δυσνόηται αύται λέξεις καίτοι τόσο δυσπρόφερτοι, παρέμειναν εν τη λατικνική μουσική μέχρι ΙΕ’ εκατοεντηρίδος ότε αντικατιστάθηκαν δια νέας συμβολικής λέξεως.

Ρνθ

 Ως γνωστόν, δημώδης εκκλησιαστική παράδοσις θεωρεί τον άγιον Ιωάννη Δαμασκηνόν ου μόνο ως συγγραφέα της Οκτωήχου, αλλά και ως εφευρέτην των οκτώ μουσικών ήχων και αυτών των μουσικών χαρακτήρων, αλλ η παράδοσις αύτη αντικειμένη προς αυτήν την ιστορίαν και υπο ουδενός αξιοπίστου μάρτυρος  επικυρουμένη αφεαυτής καταπίπτει.

Εκτός αυτού την οκτώηχο αναφέρει τυπικόν του Αγίου Σάββα ως εισηγμένην ήδη και εν ταίς μοναίς της Παλαιστίνης.

Σελ. σς΄

Ο αυτός δε Πατριάρχης Παύλος εξακολουθεί λέγων ότι τον πατριάρχην αυτών οι Αρειανοί υπεδέχθην λέγοντες «Καλώς ήλθες, επίσκοπε, υιόν μη λέγων,ο Σαραπις σε φιλών εισήνεγκε» η ανάμιξης δε του ονόματος του Σαράπιδος αποδεινύει ότι η εν τη Αρειανή λειτουργία έλαβον μέρος και οι εθνικοί υμνολόγοι.

Σι΄

Βάσις της βυζαντινής μουσικής, ην η χειρονομία, την οποίαν ο μεν Φιλόθεος ο πρωτοσπαθάριος ονομάζει «πολύτεχνον της χειρονομίας κίνησην» ο δε Πορφυρογένητος συνεχως αποκαλεί ως οι Γότθοι νεύμα την χειρονομίαν ή την μουσικήν ταύτην ηθοποιίαν ανέπτυξαν μεν οι εικονομάχοι βασιλείς, ούτε όμως ούτοι, ούτε αυτός ο ‘Αρειος, ως προερρέθη εφεύρεν αλλά είναι λείψανον της παλαιάς μουσικής και θεατρικής ηθοποιίας.

Δοξα πατρι δι υιου εν αγιω πνευματι.

ΓΙΑ ΤΑ ΑΝΤΙΦΩΝΑ ΤΗΝ ΜΟΥΣΙΚΗ ΠΟΥ ΠΑΡΕΛΑΒΑΝ ΑΠΟ ΓΝΩΣΤΙΚΟΥΣ ΚΑΙ ΑΡΕΙΑΝΟΥΣ ΟΙ ΟΡΘΟΔΟΞΟΙ

Σλβ΄

Ο Χρυσόστομος Εν Αντιοχεία εισάγοντα ουχι τα αντιφωνα του Φλαβιανού αλλα έτερα τα οποία προ τριων εκατονταετηρίδων ήκουσεν υπ αγγέλων αδόμενα αυτός ο πρώτος ιστορικός της Αντιοχείας πατριάρχης, ο ιερομέρτυς Ιγνάτιος. Αλλ΄και αυτη η παράδοσις αναμφιβόλως επινοήθη προς σύγχυσιν του περί των μυστηριωδών αρχών της εκκλησιαστικής μουσικής σκοτεινοτάτου ζητήματος, αφού εξ αυτών των εκκλησιαστικών χρονογράφων πληροφορούμεθα ότι ο Χρυσσόστομος βλέπων το ποίμνιον αυτού κατακηλούμενον υπό της μουσικής των Αρειανών αντιφώνων, είσηγαγε τα Ορθόδοξα τούτα αντίφωνα, διαφέροντα των αντιπάλων ουχί περί την μελωδίαν, αλλά περί την έκφρασιν του περί της αγίας τριάδος δόγματι.

Ρλη

Ως δε ο Μεθόδιος εθεώρησε σκόπιμον να πολεμήσει τους Βαλεντινιανούς δι αυτου του δράματος, ούτω και ετέρα των Γνωστικών αίρεσις ηνάγκασε τον άγιον Εφραίμ να οικειοποιηθεί αυτά των αντιπάλων τα όπλα, και κατέβαλε μεν ο Σύρος όσιος τους Βαρδησανίτας, έκτοτε όμως η Συριακή εκκλησία εγνώρισε τους πρώτους μουσικούς χαρακτήρας τους οποίους εχάραξαν μεν οι Γνωστικοί ούτοι, εξεχριστιάνισεν όμως ο Εφραίμ.

Σιθ

Τα αντίφωνα οι λεγόμενοι μελωδοί απεμιμήθηκαν εκ της μουσικής των Σύρων. Η διαβεβαίωσις αύτη του Θεοδώρου υποστηρίζεται πως και υπ’ αυτού του αυτοκράτορος Ιουλιανού, όστις πικρώς επιτιμών την οίησιν του Διοδώρου αποκαλεί τούτον «ανόητον και επείσακτον μουσικόν» και ιδία του Ξανθοπούλου υποδεικνύοντος τον σφετερισμόν της μουσικής των γνωστικών ου μόνον υπό του Αγίου Εφραίμ αλλά και αυπό των πρώτων τούτων της ελληνικής εκκλησίας μελοποιών.

 Ως προεσημειώθη, μουσική των τότε Σύρων ην η των Βαρδησανιδών, την οποίαν ως κατακηλούσαν τους συμπατριώτας αυτού ηναγκάσθη να παραδεχτεί  και ο αγιος Εφραίμ, τηρήσας μεν το μέλος, τους χορούς και αυτούς τους χαρακτήρας της μουσικής του Αρμονίου, μόνον δε αντικαταστήσαντες τας λέξεις των Γνωστικών ύμνων δι’ ετέρων ορθοδόξων.

 Εν τοιαύτη περιπτώση ουδόλως απίθανον ότι και οι προειρημένοι μοναχοί εισήγαγον την αυτήν μουσικήν και εν Αντιοχεία, αφού μάλιστα ο Διόδωρος απέκτησε τας ολίγας μουσικάς γνώσεις του εν τη αυτή ακριβως πόλει, ένθα και ο υιός του Βαρδησάνου είχεν εκπαιδευθή, ήτοι εν Αθήναις.

Σλα

Επειδή η εκκλησιαστικη μουσική βάσιν είχε το θέατρον, ο Χρυσόστομος επιτιθέμενος κατ’ αυτής της πηγής επικαλείται κατά της θυμέλης τους κεραυνούς του ουρανού, εξορκίζων τους χριστιανούς ν΄απέχωσι του διαβολικού σχολείου

Η ΜΟΥΣΙΚΗ ΠΟΥ ΠΑΡΕΛΑΒΑΝ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΑΡΕΙΑΝΟΥΣ

Σιβ

 Η υπό των ορθοδόξων απομίμησης της Αρειανής μουσικής ήρχισε μεν εν Αλεξανδρεία ζώντος έτι του Αρείου, μετεδόθη όμως και εις τας άλλας εκκλησίας ολίγον μετά τον ελεεινόν του αιρεσιάρχου θάνατον (336) διότι, ως πληροφορούμεθα εκ του 338 αποβιώσαντος πρώτου της εκκλησίας χρονογράφου, του αρειανίζοντος Ευσεβίου, οι υπό των τότε μοναχών αδόμενοι ύμνοι ουδεμίαν σχέση είχαν προς την ελληνικήν μουσική, αλλά ομοίαζαν προς τα άσματα των παλαιών Ιουδαίων ασκητών ήτοι των λεγόμενων θεραπευτών.

 Εκκλησιαστική ιστορία. Τους ύμνους βεβαίως τούτους εννοεί και ο Κλήμης γράφων «άδει δε γε ο Εύνομος ο εμός ου τον Τερπάνδρου νόμον, ουδέ τον Καπίτωνος, ουδέ μην Φρύγιον, ή Λύδιον, η Δώριον, αλλά της καινής αρμονίας τον αίδιον νόμον τον φερώνυμον του θεού, το άσμα το Λευιτικόν.» Κλήμεντος Αλεξανδρέως τα ευρισκόμενα Oxonii, 1715, tom. I, sel 3.

Σγ

 Ως προερρέθη ο Αγιος Αθανάσιος επανειλλημένος αποκαλεί την Θάλειαν απλήν απομίμησην της ορχήσεως, του ήθους και του μέλους του Αλεξανδρινού ποιητού Σωτάδους.

Ο συγκρίνων την Οτώηχον προς τα παρ Αθανασίω φερόμενα της Θαλείας αποσπάσματα, παρατηρεί ότι αμφότεραι αι λειτουργικαί αύται βίβλοι φέρουσι τον τύπον του ενός και του αυτού μυστηριώδους ρυθμού.

ΒΑΣΙΛΑΚΗΣ Φ. ΝΕΚΤΑΡΙΟΣ - ΕΛΛΗΝ ΑΙΡΕΤΙΚΟΣ